Uyuz, Sarcoptes scabiei isimli mikroskobik akarın deriye yerleşmesiyle ortaya çıkan, yoğun gece kaşıntısı ve döküntüyle seyreden bulaşıcı bir deri hastalığıdır. Kalabalık yaşam alanları, yakın cilt teması ve ortak tekstil kullanımı yayılımı kolaylaştırır. Dünya genelinde her yıl milyonlarca kişiyi etkilediği bilinir; özellikle çocuklar, yaşlılar, bağışıklığı zayıf olanlar ve bakım kurumlarında kalanlar daha yüksek risk taşır. Erken tanı ve doğru tedavi, hem yakın çevredeki bulaşmayı önlemek hem de yaşam kalitesini belirgin artırmak açısından kritik önemdedir. Uyuz, uygun topikal/ sistemik ilaçlarla tamamen tedavi edilebilir; ancak tüm hane halkının eş zamanlı tedavi edilmesi, kıyafet–nevresimlerin yüksek ısıda yıkanması ve temizlik önlemleriyle desteklenmesi gerekir. Kaşıntı, tedaviden sonra dahi birkaç hafta sürebileceğinden semptom yönetimi ve sabır önemlidir. Aşağıda uyuzun belirtileri, bulaş yolları, tanı–tedavi basamakları ve pratik ev önerileri yer almaktadır.
Uyuz Nedir?
Akarlar derinin en üst katmanına (stratum corneum) tünel açarak yumurta bırakır. Bu tüneller, ince gri-beyaz çizgiler olarak görülebilir. Vücut, akar ve atıklarına karşı alerjik tepki verdiği için özellikle geceleri belirginleşen kaşıntı ortaya çıkar.
Uyuz Nasıl Bulaşır?
Yakın cilt teması: Aynı yatakta yatmak, sarılmak, uzun süreli temas.
Ortak eşyalar: Havlu, çarşaf, kıyafet, battaniye.
Kalabalık ortamlar: Yurt, kreş, huzurevi, cezaevi gibi yakın temasın kaçınılmaz olduğu yerler.
Uyuz Belirtileri Nelerdir?
Yoğun gece kaşıntısı (en tipik bulgu)
Parmak araları, bilek, dirsek, bel, kalça, genital bölge ve kadınlarda meme çevresinde döküntüler
Akar tüneli görünümü: İnce, kıvrımlı, gri-beyaz çizgiler
Kabuklanma–ekzema benzeri lezyonlar; özellikle bağışıklığı zayıf kişilerde yaygın ve kalın kabuklu olabilir
Kimler Risk Altında?
Aynı evde yaşayan bireyler
Çocuklar ve yaşlılar
Bağışıklığı baskılanmış bireyler
Bakım kurumlarında veya kalabalık yurtlarda kalanlar
Uyuz Tanısı Nasıl Konur?
Klinik muayene çoğu zaman yeterlidir. Şüpheli lezyondan kazıntı alınıp mikroskopta akar, yumurta veya dışkı ürünleri gösterilebilir. Kaşıntının gece artması, tipik bölgelerde döküntü ve hane halkında benzer şikâyetlerin olması tanıyı güçlendirir.
Uyuz Tedavisi
Topikal Tedaviler
Permetrin %5 krem: Boyundan aşağı tüm vücuda (bebeklerde kafa derisi de dahil) sürülür, 8–12 saat sonra yıkanır. Genellikle 1 hafta sonra tekrar uygulanır.
Kükürtlü merhem: Özellikle bebeklerde ve gebelikte tercih edilebilir.
Sistemik Tedaviler
İvermektin tablet: Doktor uygun görürse ağızdan tek doz, gerekiyorsa 1–2 hafta sonra tekrar. Norveç (kabuklu) uyuzda topikal tedaviyle kombine edilir.
Evde Önlemler
Tüm giysi, havlu, nevresimleri en az 60°C’de yıkayın ve yüksek ısıda kurutun.
Yıkanamayacak eşyaları ağzı kapalı poşette 72 saat bekletin.
Aynı evde yaşayanların tamamı eş zamanlı tedavi olmalı.
Kaşıntı için antihistaminik ve nemlendiriciler kullanılabilir.
Sıkça Sorulan Sorular
Doğru tedaviyle birkaç günde bulaş durur; kaşıntı 2–4 hafta daha sürebilir.
Evet, temas sürerse tekrar edebilir. Hane halkının birlikte tedavisi ve hijyen önlemleri önemlidir.
İnsandaki uyuz etkeni farklıdır; evcil hayvanlar benzer şikâyet yapabilir, veteriner değerlendirmesi gerekir.
Genelde hayır. Aşırı kaşıma ve ikincil enfeksiyon gelişirse iz kalma riski artar.
